Λέρος, ή αλλιώς, το Νησί της Αρτέμιδος, της ανέγγιχτης φυσικής ομορφιάς και της απέραντης αρμονίας...

Ελάτε να κάνουμε μαζί ένα ταξίδι μέσα από τούτη την ιστοσελίδα, σε ένα νησί όπου έχεις την αίσθηση ότι ο χρόνος κυλά με άλλους ρυθμούς. Μακριά από τους πολυσύχναστους τουριστικούς προορισμούς, θα ζήσετε μια αξέχαστη εμπειρία, γιατί ακόμη και σήμερα η ζωή στη Λέρο αποτελεί μια αληθινή όσο και αυθεντική περιπέτεια.

Σημαντικότεροι κόλποι είναι ο κόλπος του Λακκιού, ο μεγαλύτερος του νησιού και από τα ασφαλέστερα λιμάνια της Μεσογείου, ο οποίος, κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής της Δωδεκανήσου, χρησιμοποιήθηκε σαν ναύσταθμος, λόγω της φυσικής του καταλληλότητας, και οι αβαθείς κόλποι στο Παρθένι, με τρεις αλλεπάλληλους μυχούς, και στο Πλεφούτι, και οι δύο προφυλαγμένοι από τους βόρειους ανέμους, με τις νησίδες Στρογγύλη και Αρχάγγελο να λειτουργούν σαν φυσικοί κυματοθραύστες.

Αξιόλογοι επίσης είναι οι όρμοι στα Aλιντα, στον Ξηρόκαμπο και στο Παντέλι, ενώ σε μικρότερους όρμους, σε όλες τις ακτές, υπάρχουν παραλίες ιδανικές για κολύμπι.

Η Λέρος είναι ένα τοπίο με συνεχείς εναλλαγές. Περίγραμμα με έντονο θαλάσσιο διαμελισμό που σχηματίζει βαθιά απάνεμα καταφύγια και μεγάλους όρμους σε πολλά σημεία του.

Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι πεδινό, με κάμπους που φτάνουν ως τη θάλασσα, με χαμηλά βουνά.

Για αυτό και πήρε το όνομά του από την αρχαία λέξη «λευρός», που σημαίνει λείος, επίπεδος.

Το έδαφος της Λέρου παρουσιάζει ήπιο ανάγλυφο με υψηλότερη κορυφή τον Σκουμπάρδο, (327 μ.) στα νότια, ενώ, σε όλο της το μήκος, αναπτύσσονται από βορά προς νότο οι λόφοι Καστέλλι, Τουρλωτή, Κατεβατή, Κλειδί, Πάτελος, Τούρτουσας και Βαθιά Λαγκάδα.

Ανάμεσά τους σχηματίζονται χαμηλές πεδινές εκτάσεις και εύφορες κοιλάδες, όπου, λόγω και του ήπιου κλίματος, ευνοούνται οι καλλιέργειες οπωροκηπευτικών, εσπεριδοειδών και ελιάς.

Στο κέντρο του νησιού αναπτύσσονται δύο ισχυροί πόλοι που συγκεντρώνουν το σύνολο των δημόσιων υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων: το οικιστικό σύνολο της Αγίας Μαρίνας και το Λακκί, που συνδέονται μέσω του κύριου οδικού άξονα του νησιού.

Ο οικισμός Αγία Μαρίνα είναι πρωτεύουσα του Δήμου, και έχει ρυμοτομικό σχέδιο που περιλαμβάνει τρεις οικιστικές ενότητες – γειτονιές: την Αγία Μαρίνα στη βόρεια παραλία του κεντρικού τμήματος του νησιού, τον Πλάτανο στον αυχένα μεταξύ του λόφου του Κάστρου και του υψώματος Μεροβίγλι, και το Παντέλι στο μυχό του ομώνυμου όρμου.

Έχει αξιόλογο λιμάνι, που χρησιμοποιείται εναλλακτικά, αλλά όχι συχνά, από τα επιβατικά πλοία, όταν οι καιρικές συνθήκες δεν επιτρέπουν την προσέγγιση στο κύριο λιμάνι του νησιού στο Λακκί.

Στην παραλιακή ζώνη αναπτύσσονται χρήσεις αναψυχής και κατά μήκος του κύριου οδικού άξονα περιορισμένης έκτασης κέντρο. Έχει το ένα από τα τέσσερα Δημοτικά Σχολεία, δύο Νηπιαγωγεία και Γυμνάσιο, Αρχαιολογικό Μουσείο που στεγάζεται σε νεοκλασικό διατηρητέο αρχοντικό, Ταχυδρομείο, τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό και Αστυνομικό τμήμα.

Στον Πλάτανο περιμετρικά στην πλατεία και στους δρόμους που καταλήγουν σ΄ αυτή, και σε μικρότερο βαθμό γραμμικά κατά μήκος του κεντρικού οδικού άξονα, αναπτύχθηκαν χρήσεις κέντρου. Σε νεοκλασικό κτίριο στην πλατεία, λειτουργούν οι υπηρεσίες του Δήμου Λέρου.

Το κτίριο βρίσκεται σε κατάλληλη θέση αλλά είναι ανεπαρκές για την ανάπτυξη των λειτουργιών του Δήμου. Σε όμορα κτίρια στεγάζονται η Δημοτική Βιβλιοθήκη και τα Ιστορικά Αρχεία Λέρου. Στον κύριο οδικό άξονα προς Αγία Μαρίνα βρίσκεται το κτίριο του ΟΤΕ.

Τα εμπορικά καταστήματα καλύπτουν τη μόνιμη και εποχιακή ζήτηση ειδών διατροφής και τουριστικών εξυπηρετήσεων, και απευθύνονται στο σύνολο των κατοίκων και επισκεπτών του νησιού.

Το παραλιακό Παντέλι δεν έχει διαμορφωμένη περιοχή κεντρικών λειτουργιών, αλλά κατά μήκος της ελκυστικής παραλίας αναπτύχθηκαν χρήσεις εστίασης-αναψυχής.

Στα δύο άκρα του οικισμού, και σε παραθαλάσσιες εκτάσεις ιδιαίτερου φυσικού κάλλους όπου υπήρχαν διάσπαρτα κτίρια κατοικίας, αναπτύχθηκαν, χωρίς να αποτελούν συγκροτημένους οικισμούς, δύο οικιστικές μονάδες με χρήσεις κυρίως τουριστικών εγκαταστάσεων και παραθεριστικής κατοικίας, το Κριθώνι και ο Βρομόλιθος, που δεν έχουν περιληφθεί στο όριο του εγκεκριμένου σχεδίου, μολονότι αποτελούν περιαστικές περιοχές της πρωτεύουσας.

Δεύτερος πόλος είναι το Λακκί όπου συγκεντρώνονται χρήσεις κυρίως υπερτοπικού χαρακτήρα:

Το λιμάνι του είναι το κυριότερο του νησιού και εξυπηρετεί το σύνολο των μετακινήσεων επιβατών και εμπορευμάτων από και προς το νησί.

Το κρατικό θεραπευτήριο παρέχει υψηλού επιπέδου ιατρικές υπηρεσίες στο σύνολο των κατοίκων του νησιού. Οι εγκατεστημένες εμπορικές επιχειρήσεις και μεταποιητικές μονάδες είναι ευρύτερης εμβέλειας.

Οι λειτουργίες αυτές συγκεντρώνουν καθημερινά το μεγαλύτερο μέρος του εργαζόμενου πληθυσμού του νησιού. Στο κέντρο του οικισμού, που ταυτίζεται με αυτό της πόλης που σχεδίασαν οι Ιταλοί, αναπτύσσονται χρήσεις: Λιανικού εμπορίου, Εστίασης αναψυχής, Δημόσιων και Δημοτικών υπηρεσιών (Λιμεναρχείο, Αστυνομία., ΔΕΥΑΛ,), Εκπαίδευσης (δύο νηπιαγωγεία, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο και Τ.Ε.Ε.).

Στους ήπιους λόφους στα βόρεια του οικισμού, αναπτύχθηκαν οι οικιστικές συστάδες Aγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, στην περιοχή του ομώνυμου Βυζαντινού Ναού, και Καμαράκι, που λειτουργούν σαν προάστια του Λακκιού, και Μύλοι - Πλάκα, ιδιαίτερα εκτεταμένη και αραιοδομημένη περιοχή, με προβληματικές προσπελάσεις και απουσία οργάνωσης και υποδομής. Αυτές οι οικιστικές συγκεντρώσεις αποτελούν τον περιαστικό χώρο του Λακκιού, από το οποίο είναι εξαρτημένες όλες οι εξυπηρετήσεις τους.

Σε επαφή με τα σημερινά νοτιοανατολικά όρια του Λακκιού βρίσκονται τα όρια του οικισμού Τεμένια, χωρίς κοινωνική υποδομή, που και αυτός μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει στον περιαστικό χώρο του Λακκιού.

Σχεδόν σε επαφή με το Κριθώνι, βρίσκεται ο οικισμός Αλιντα, που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος της τουριστικής κίνησης. Στα δυτικά του αναπτύσσονται οι οικισμοί Καμάρα, (με όρια εφαπτόμενα σε εκείνα των Αλίντων), Κόκκαλη, και Γούρνα, των οποίων τα εγκεκριμένα όρια συνέχονται έτσι, ώστε οι οικισμοί αυτοί αποτελούν ένα ενιαίο οικιστικό σύνολο του εξωαστικού χώρου, χωρίς λειτουργίες κέντρου και κοινωνικές εξυπηρετήσεις, εξαρτημένο από τα δύο κέντρα του νησιού.

Οι δύο περισσότερο απομακρυσμένοι από την πρωτεύουσα οικισμοί, το Παρθένι στα βόρεια και ο Ξηρόκαμπος στα νότια, ορίζουν τα άκρα του κύριου οδικού δικτύου του νησιού. 

Είναι οικισμοί ψαράδων, ικανής τουριστικής κίνησης και οι μικρές αποστάσεις τους από τα κέντρα του νησιού ενισχύουν την εξάρτησή τους από αυτά.

Στα δυτικά, στον κόλπο της Γούρνας, ο οικισμός Δρυμώνας, μολονότι εφάπτεται στα άτυπα όρια της περιαστικής περιοχής του Λακκιού, εν τούτοις έχει κύρια πρόσβαση από τον βόρειο κλάδο του βασικού οδικού δικτύου.