ΛΕΡΟΣ, ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ..!
Η ιστορία επιφύλαξε στην Λέρο, ένα σημαντικό ρόλο από τα πανάρχαια χρόνια. Ένα νησί με 8.500 κατοίκους, στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου στα Δωδεκάνησα, κοντά στην Πάτμο. Με 53 τ.χλμ., έκταση και με μήκος ακτών που φτάνει τα 71 χλμ., χάρη στον έντονο θαλάσσιο διαμελισμό της, σήμερα η Λέρος φαντάζει ένας από τους τελευταίους μικρούς παράδεισους για τον επισκέπτη που αναζητά την ηρεμία και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής. Μια ηρεμία που ξεκουράζει πνεύμα και αισθήσεις ταυτόχρονα, σε ένα περιβάλλον τόσο φιλόξενο που γίνεται οικείο από την πρώτη στιγμή. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Λέριοι υποστηρίζουν με έμφαση ότι: «Όσοι τη γνωρίσουν δεν την ξεχνούν ποτέ»
Από Τότε ως Σήμερα...
Στην αρχαιότητα, η Λέρος μαζί με την Κάλυμνο ονομάζονταν Καλύδνιαι νήσοι ή Καλύδνια. Το όνομα ΛΕΡΟΣ εικάζεται ότι προήλθε από τη λέξη ΛΕΥΡΟΣ (λήμμα Λευρός) που σημαίνει λείος, ομαλός, επειδή, σε αντίθεση με την ορεινή και βραχώδη Κάλυμνο, η Λέρος έχει έδαφος ομαλό και γόνιμο.
Η στρατηγική της θέση στο νοτιοανατολικό Αιγαίο χάρισε στη Λέρο ένα πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Η Λέρος κατοικήθηκε από την 3η χιλιετία π.Χ. Οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν Κάρες, Λέλεγες, Φοίνικες και Κρήτες (Μινωίτες). Η Λέρος όπως και όλοι οι Δωδεκανήσιοι, συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο.Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στο νησί εντοπίστηκαν στο Παρθένι και τη Γούρνα και ανήκουν στην Νεολιθική Εποχή (3η χιλιετία π.Χ).
Σημαντικότερο μνημείο της προϊστορίας του νησιού είναι ο οικισμός της Κονταρίδας στο νότιο μυχό του όρμου του Παρθενίου, που ανακαλύφθηκε το 1980. ΄Ιχνη ανθρώπινης παρουσίας της Νεολιθικής και της Πρώϊμης Εποχής του Χαλκού συναντώνται και σε άλλα, παραθαλάσσια κυρίως ,σημεία του νησιού. Μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπιστεί δείγματα της μινωϊκής περιόδου, ενώ ελάχιστα είναι τα λείψανα της μυκηναϊκής.
Τον 5ο αιώνα, ήδη η Λέρος βρίσκεται κάτω από την πολιτική επιρροή της ιωνικής μητρόπολης της Μιλήτου και γνωρίζει μεγάλη πνευματική άνθηση. Με την εξάρτηση της Λέρου από τη Μίλητο φαίνεται ότι συνδέονται τα δύο οχυρωματικά έργα του 4ου π.Χ αιώνα , το Παλαιόκαστρο στον Ξηρόκαμπο καθώς και το οχυρωματικό έργο στο Παρθένι.
Τον 11ο αιώνα δέχτηκε εποίκους Δωριείς και τον 6ο αιώνα έφτασαν από τη Μίλητο Ίωνες, οι οποίοι, κατά τον Ηρόδοτο, με την εγκατάστασή τους έφεραν ένα νέο πολιτισμό. Η πολύ σημαντική αυτή περίοδος τελείωσε το 454 π.Χ., με την κατάληψη της περιοχής από τους Πέρσες. Μετά την ήττα των Περσών, η Λέρος συμμετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η Λέρος άλλαξε κυρίαρχους, μέχρις ότου την απελευθέρωσε από τους Πέρσες ο Μέγας Αλέξανδρος, η παρουσία του οποίου σηματοδοτεί το πέρασμα από την κλασική στην ελληνιστική εποχή και αποδεικνύεται από επιτύμβιες στήλες, μακεδονικά ονόματα και νομίσματα. Στα ρωμαϊκά χρόνια επιβεβαιώνεται η στρατηγική σημασία του νησιού, από τον Πλούταρχο.
Τη Μακεδονική παρουσία στο νησί υποδηλώνει η εύρεση νομισμάτων και το γεγονός ότι στους Μακεδόνες αποδίδεται η απελευθέρωση της νήσου από τους Πέρσες.
Από τη Λέρο προερχόταν ο ιστορικός Φερεκύδης, που έζησε κατ’ άλλους στους ελληνιστικούς χρόνους και ο σκωπτικός ποιητής Δημόδικος (γύρω στα 550 π.Χ)
Τα βυζαντινά χρόνια (τέλος 3ου αιώνα μ.Χ και μετά) αφήνουν στο νησί αξιόλογα δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και οχυρωματικά έργα. Κατά την περίοδο αυτή χτίζεται το Κάστρο του Παντελίου, ενώ το Κάστρο των Λεπίδων, γνωστό σήμερα ως Παλαιόκαστρο, στην περιοχή του οποίου σώζονται όμως και λείψανα παλαιότερου τοίχου «κυκλώπειας» κατασκευής, χρονολογείται από τους ελληνιστικούς χρόνους, αλλά χρησιμοποιείται ως καταφύγιο των κατοίκων κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.
Το κάστρο του Παντελίου είναι το σημαντικότερο μεσαιωνικό μνημείο της Λέρου και δεσπόζει των οικισμών της Αγίας Μαρίνας και του Πλάτανου. Σώζονται σήμερα τρεις περίβολοι (οι δύο εσωτερικοί χρονολογούνται πριν από το 1087) και πέντε εκκλησίες . Ο σημερινός ναός της Παναγίας του Κάστρου χτίστηκε περί τα τέλη του 17ου αιώνα, ενώ στους μεσοβυζαντινούς χρόνους χρονολογείται η μονόχωρη τοιχογραφημένη εκκλησία της Αγ.Τριάδας. Στο Κάστρο ο λέριος μοναχός Δαμασκηνός λειτούργησε σχολή από το 1726, ανυψώνοντας την παιδεία του νησιού, η οποία έπαυσε να λειτουργεί στα μέσα του 19ου αιώνα.
Στο νησί υπάρχουν σπάνια βυζαντινά εκκλησιαστικά μνημεία, όπως : ο ναός του Ιωάννη του Θεολόγου στο Λακκί (με οικοδομικές φάσεις από το 10ο αι.), ο Αγ. Ζαχαρίας στη Μερικιά, οι Αγ. Απόστολοι στην Καμάρα, ο Αγ. Πέτρος στο Δρυμώνα, ο Αγ. Γεώργιος στο Παρθένι, η βασιλική της Αγίας Βαρβάρας στην οποίο ενσωματώθηκαν τμήματα από κιονόκρανα και άλλα μαρμάρινα μέλη, από τα ερείπια της Αρχαίας Λέρου, η Παναγιά η Γουρλωμάτα καθώς και πληθώρα διάσπαρτων μονόχωρων καμαροσπέπαστων μικρών ναών της μεταβυζαντινής εποχής . Λείψανα βασιλικών συναντώνται επίσης στα ΄Αλιντα (των Αγίων Τεσσαράκοντα και του Δημοτικού Ξενώνα) και στον Ξηρόκαμπο (η μία κάτω από τη νεότερη εκκλησία του Αγ.Νικολάου και η άλλη στα δυτικά της Παναγίας στο Παλιαόκαστρο).
Το 1314 καταλαμβάνουν τη Λέρο οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου και την κυβερνούν δεσποτικά έως το 1522, οπότε οι Τούρκοι κυριαρχούν σε όλο το Αιγαίο.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Λέρος κατορθώνει να διατηρήσει ένα περιορισμένο βαθμό αυτονομίας και όταν αργότερα ξεσπά η Επανάσταση του 1821, οι Λέριοι συμμετέχουν ολόψυχα. Το 1821, η Λέρος, με τις προϋποθέσεις και τις δυνατότητες που της εξασφάλιζε η αυτονομία της έναντι της τουρκικής εξουσίας, πήρε ενεργό μέρος στην Ελληνική Επανάσταση με ντόπιους οπλαρχηγούς (Κρασούζης, Τουρκομανώλης, Χατζημανώληδες), και μέχρι το 1830 έγινε τμήμα του Ελληνικού κράτους, όπως όλα τα Δωδεκάνησα. Πλην όμως, με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Τουρκία και η Λέρος περιέρχεται πάλι στην Τουρκική κατοχή.
ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Την περίοδο 1912-1943 τα Δωδεκάνησα περιέρχονται στους Ιταλούς. Σε αυτό το διάστημα στο νησί υλοποιούνται στρατιωτικά έργα και ανεγείρονται στρατιωτικές εγκαταστάσεις με στόχο η Λέρος να γίνει σημαντική ιταλική ναυτική και αεροναυτική βάση, λόγω της θέσης αλλά και της μοναδικής μορφολογίας του προστατευμένου όρμου στο Λακκί. Στο Λακκί δημιουργείται νέα πόλη με μοντέρνα πολεοδομία και αρχιτεκτονική, πρωτοποριακή για την εποχή της σε όλη την Ευρώπη.
Στις 12 Μαΐου του 1912, κατά τη διάρκεια του Ιταλοτουρκικού Πολέμου, αποβατικό άγημα του πλοίου «Άγιος Μάρκος» ύψωσε στη Λέρο την ιταλική σημαία. Διοικητής του νησιού το παρόν διάστημα ήταν ο υπολοχαγός Γκραμάτικα. Από το 1916 ως το 1918, οι Βρετανοί χρησιμοποιούσαν τη Λέρο ως ναυτική βάση.
Με το σύμφωνο Βενιζέλου-Τιττόνι το νησί θα επέστρεφε στην Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή ουδέποτε επικυρώθηκε από την ιταλική βουλή και ατόνησε έπειτα από την Μικρασιατική καταστροφή. Η Συνθήκη της Λωζάννης επιβεβαίωσε τα Δωδεκάνησα ως ιταλική κτίση.
Μετά την 28η Οκτωβρίου 1922, το ιταλικό φασιστικό καθεστώς που επικράτησε επιχείρησε ενεργά να «ιταλοποιήσει» τα Δωδεκάνησα.
Μετά το τέλος του 1936 οι προσπάθειες αυτές εντάθηκαν από τους Ιταλούς κατακτητές με μία σειρά διατάγματα σχετικά με την εκπαίδευση (κατάργηση ελληνικών σχολείων και υπαγωγή τους κάτω από τον έλεγχο και την διοίκηση των ιταλικών αρχών), την υποχρεωτική εκμάθηση της Ιταλικής, την απαγόρευση της άσκησης επαγγελμάτων όπως του γιατρού του δικηγόρου οι οποίοι δεν είχαν φοιτήσει σε ιταλικά πανεπιστήμια, με εκτεταμένες αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, με την απόδοση στους κατοίκους της λεγόμενης μικρής ιταλικής υπηκοότητας κλπ.
Ως στρατιωτικός και πολιτικός Διοικητής Δωδεκανήσου τη συγκεκριμένη περίοδο εγκαθίσταται ο Ντε Βέκι. Η ιταλική επέμβαση στον χώρο είναι καταλυτική. Τα βουνά, οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ένα μεγάλο μέρος της Λέρου αποκλείονται ως στρατιωτική ζώνη.
Τότε κατασκευάζεται και ο κεντρικός οδικός άξονας με πλευρικές δενδροφυτεύσεις ευκαλύπτων. Στο Λακκί θα δημιουργηθεί μια νέα πόλη, το Πόρτο Λάγκο, με εντυπωσιακά κτίρια και υποδομές.
Σήμερα το Λακκί αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του ιταλικού ρασιοναλισμού. Το Λακκί, είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι μεγάλου βάθους στη Μεσόγειο Θάλασσα και σε συνδυασμό με τη στρατηγική τοποθεσία της Λέρου, ανέδειξε το νησί ως μια βάση ύψιστης σημασίας, κατά τον Μουσολίνι, για την ιταλική κυριαρχία στην νοτιανατολική Μεσόγειο.
Κατά τη διάρκεια των 31 χρόνων που οι Ιταλοί παρέμειναν στη Λέρο, έφτιαξαν ένα σπουδαίο σχέδιο πολεοδομίας και οχύρωσης του νησιού. Καθώς η οχύρωση της Λέρου, όπως και η κατασκευή μιας μεγάλης ναυτικής βάσης στο Λακκί, διασφάλιζαν τον ιταλικό έλεγχο μιας περιοχής που είχε ζωτική σημασία για τους Συμμάχους (το Αιγαίο, τα Δαρδανέλλια και τη Μέση Ανατολή).
Η κληρονομιά αυτής της περιόδου παρέμεινε στο νησί με την μορφή της σύγχρονης πόλης του Λακκιού, με την πολεοδομία της και τα σημαντικά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια.
Σήμερα και παρόλη την φθορά του χρόνου ο επισκέπτης μπορεί να περιδιαβεί τους άνετους δρόμους της πόλης και να θαυμάσει τα κτίρια μιας συγκεκριμένης εποχής και ενός ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού στυλ. Τέτοια κτίρια αναφοράς μπορούμε να σημειώσουμε την κυκλική αγορά με το ρολόι, το συγκρότημα του σινεμά θεάτρου-ξενοδοχείου (το πάλαι ποτέ Ρόμα), το συγκρότημα του Δημαρχείου, σύνολα ιδιωτικών κατοικιών κλπ.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά τη συνθηκολόγηση των ιταλών, οι γερμανοί, που έχουν ήδη καταλάβει τη Ρόδο και την Κώ, στρέφονται εναντίον της Λέρου, την οποία υπερασπίζονται ιταλοί και άγγλοι.
Τον Νοέμβριο του 1943, στα "μεσάνυχτα" της κατοχής για την πατρίδα μας, μία ειδική επιχείρηση έγινε και ολοκληρώθηκε με επιτυχία για το γερμανικό στρατό, με επικεφαλής τον Στρατηγό Μίλερ, γνωστό και ως "χασάπη της Κρήτης".
Ήταν η «Μάχη της Λέρου», η τελευταία νίκη των Γερμανών και τελευταία ήττα των συμμάχων.
Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΘΡΥΛΙΚΟΥ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟΥ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ»
Η «Μάχη της Λέρου» είχε ως πρώτο θύμα το ελληνικό αντιτορπιλλικό «Βασ.΄Ολγα», που βυθίστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 στον όρμο Λακκί Λέρου, μετά από την πρώτη συστηματική αεροπορική επίθεση, με γερμανικά αεροσκάφη JU-88.
Το αντιτορπιλλικό "Βασίλισσα Όλγα", μετά από μικρή ανάπαυλα, το πρωί της 25ης Σεπτεμβρίου απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια, μαζί με το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Intrepid (D10) για να διεξάγουν περιπολία στην περιοχή δυτικά της Καρπάθου με σκοπό να εμποδίσουν την διέλευση εχθρικών πλοίων από την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη προς τα Δωδεκάνησα.
Καθώς τα δύο πλοία περιπολούσαν στην καθορισμένη περιοχή, τα ξημερώματα της 26ης Σεπτεμβρίου έλαβαν σήμα με το οποίο διατάσσονταν να καταπλεύσουν στη Λέρο. Στις 07.00 το πρωί της ίδιας μέρας έφτασαν στον όρμο Λακκί της Λέρου, με το Βασίλισσα Όλγα να αγκυροβολεί κοντά στο μέσο του όρμου και το Intrepid περίπου 200 μέτρα ανατολικότερα. H ολονύχτια περιπολία είχε κουράσει το πλήρωμα του Βασίλισσα Όλγα κι έτσι οι περισσότεροι κατέβηκαν στα υποφράγματα για να αναπαυθούν.
Στη γέφυρα έμεινε ο Αξιωματικός Φυλακής με τους βοηθούς του, στα πυροβόλα και τα πολυβόλα έμειναν οι μισοί άνδρες των ομοχειριών και οι μηχανές διατηρήθηκαν σε δίωρη ετοιμότητα για απόπλου. Υπό την προστασία των ιταλικών αντιαεροπορικών πυροβολαρχιών, τα πληρώματα των δύο αντιτορπιλικών πίστεψαν ότι στο ορμητήριο της Λέρου θα περνούσαν μια γαλήνια αιγαιοπελαγίτικη μέρα.
Περίπου στις 10:00 εμφανίστηκαν στον ουρανό της Λέρου 20-24 γερμανικά αεροσκάφη Ju 88 της 2ης Σμηναρχίας της 51ης Πτέρυγας Βομβαρδισμού (II/KG51) και της 2ης Σμηναρχίας της 6ης Πτέρυγας Βομβαρδισμού (II/KG6). Τα Ju 88 επιτέθηκαν κατά των δύο αντιτορπιλικών σε τρία κύματα των 6-8 αεροσκαφών.
Τα Ju 88 του πρώτου κύματος, ακολουθώντας τον άξονα εισόδου του όρμου, ξεκίνησαν την βύθισή τους από ύψος περίπου 1500 μέτρων και έριξαν τις βόμβες τους κατά του Βασίλισσα Όλγα και του Intrepid από τα 300-400 μέτρα, ενώ ταυτόχρονα έριχναν με τα πολυβόλα τους κατά των καταστρωμάτων ώστε να εμποδίσουν τα πληρώματα να καταλάβουν θέσεις μάχης.
Το Βασίλισσα Όλγα έμεινε αλώβητο παρά τις κοντινές εκρήξεις που το συγκλόνισαν, όμως το Intrepid δέχτηκε μία βόμβα που του δημιούργησε ρήγμα 2x1 μέτρων και διέλυσε τον Νο 3 λέβητα. Έπειτα από ένα λεπτό από το τέλος του πρώτου κύματος εμφανίστηκε το δεύτερο κύμα των Ju 88, το οποίο βομβάρδισε τις ιταλικές εγκαταστάσεις στο νησί, δίνοντας τον χρόνο στα πληρώματα των αντιτορπιλικών να επανδρώσουν τα αντιαεροπορικά πυροβόλα τους.
Όμως η εμφάνιση του τρίτου κύματος ήταν μοιραία για το Βασίλισσα Όλγα. Οι πρώτες ριπές των Ju 88 βρήκαν τον κυβερνήτη, Πλωτάρχη Μπλέσσα, στο στήθος και στον λαιμό, ρίχνοντάς τον νεκρό στο κατάστρωμα του πλοίου. Δίπλα του έπεσαν νεκροί αρκετοί άντρες.
Λίγο μετά το αντιτορπιλικό δέχτηκε δύο τουλάχιστον βόμβες που έπεσαν πίσω από την πρυμναία τσιμινιέρα και ανατίναξαν το βληματοθέσιο του αντιαεροπορικού πυροβόλου Vickers και ίσως το βληματοθέσιο του τρίτου πυροβόλου των 127 mm. Επακολούθησε μια φοβερή έκρηξη και το πρυμναίο τμήμα σχεδόν αποκομμένο, έγειρε δεξιά και άρχισε να βυθίζεται παρασύροντας το υπόλοιπο σκάφος προς τον βυθό.
«ΖΗΤΩ Η ΟΛΓΑ»
Οι απεγνωσμένες προσπάθειες του πληρώματος να διασωθεί το πληγωμένο σκάφος δεν έφεραν αποτέλεσμα και έτσι δόθηκε στις 10:08 διαταγή από τον Ανθυποπλοίαρχο Δανιήλ να εγκαταλειφθεί. Έπειτα από λίγο το σκάφος αναποδογύρισε και τελικά βυθίστηκε στις 10:11 πρωινή. Την στιγμή που το τελευταίο μέρος του πλοίου, η πλώρη του, χανόταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, όσοι από το πλήρωμα κατάφεραν να σωθούν, αναφώνησαν γεμάτοι συγκίνηση: «Ζήτω η Όλγα».
Σκοτώθηκαν
- ο κυβερνήτης, Πλωτάρχης Γεώργιος Μπλέσσας,
- πέντε αξιωματικοί
- Υποπλοίαρχος Μιχαήλ Γρηγορόπουλος,
- Υποπλοίαρχος Δημήτριος Μπάτσης,
- Υποπλοίαρχος Αλέξανδρος Σακίπης,
- Σημαιοφόρος Νικόλαος Σιμιτζόπουλος,
- Επ. Σημαιοφόρος Παναγιώτης Κονταράτος,
- 10 υπαξιωματικοί,
- 54 ναυτοδίοποι
- και τρεις Άγγλοι ναύτες.
Από τους συνολικά 141 Έλληνες διασωθέντες υπήρχαν 23 τραυματίες. Επίσης ως επισκέπτες επέβαιναν στο αντιτορπιλικό 15 Λέριοι πολίτες και 7 Έλληνες ναύτες από το πλήρωμα του φορτηγού πλοίου Taganrog. Από αυτούς έχασαν την ζωή τους 3 Λέριοι και 4 ναύτες...
Από το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Intrepid (D10) σκοτώθηκαν 15 άτομα, δύο αξιωματικοί και 13 υπαξιωματικοί και ναύτες.
Τις επόμενες μέρες οι αεροπορικές επιθέσεις συνεχίζονται, βομβαρδίζονται οι αεροναυτικές εγκαταστάσεις, καθώς βυθίζεται το ιταλικό αντιτορπιλικό «Euro».
- Στις 3 Οκτωβρίου οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το νησί Κω και χάνεται κάθε ελπίδα των Άγγλων για ένα αεροδρόμιο στο Αιγαίο.
- Στις 5 Οκτωβρίου, από αεροπορική επιδρομή, βυθίζεται το ναρκαλιευτικό “Legnano” και στις 6 το πλοίο ψυγείο “Ivorea”. Την ίδια μέρα οι Άγγλοι αποσύρουν τις δυνάμεις τους από τη νήσο Κάλυμνο, που την επόμενη μέρα καταλαμβάνεται άμεσα από τους Γερμανούς.
- Στις 8 Οκτωβρίου το ιταλικό αντιτορπιλικό «Volta», σε μια προσπάθεια του να ξεφύγει από τις αεροδρομικές επιδρομές στην Λέρο, απομακρύνεται. Κατόπιν λάθους όμως βομβαρδίζεται από αγγλικές κανονιοφόρους και παθαίνει μεγάλες ζημιές. Λίγο αργότερα γερμανικά αεροπλάνα το εντοπίζουν και το αποτελειώνουν.
Το νησί απελευθερώνεται με την απελευθέρωση και παράδοση της Δωδεκανήσου στους ΄Αγγλους και τους Ιερολοχίτες στις 09.05.1945. Ακολουθεί δίχρονη αγγλική κατοχή και τέλος το Μάρτιο του 1948, η Λέρος ενσωματώνεται μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.
- Στις 9 Οκτωβρίου βομβαρδίζονται με αεροπλάνα κατοικημένες περιοχές στην Λέρο. Το ναρκαλιευτικό «Azio» παθαίνει αρκετές ζημιές, το τορπιλοβόλο “ΜS 26” εξοκέλλει στο ακρωτήρι της Πάνω Ζύμης και εγκαταλείπεται.
- Στις 22 Οκτωβρίου οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Αστυπάλαια.
- Στις 25 του ίδιου μήνα βυθίζεται στο Λακκί, μετά από αεροπορική επίθεση, το τορπιλοβόλο “MS 15”.
Από την 1η ως τις 6 Νοεμβρίου έγινε παύση των αεροπορικών επιδρομών. Στις 5 Νοεμβρίου ο στρατηγός Χαλ αντικαθιστά τον Μπριτόριους και αναλαμβάνει διοικητής των ενόπλων Δυνάμεων στο Αιγαίο. Στις 7 Νοεμβρίου επαναλαμβάνονται με μεγάλη ένταση οι αεροπορικές επιδρομές.
Στις 8 του ίδιου μήνα φτάνει ένα τρίτο αγγλικό τάγμα-ακολουθούν σφοδροί αεροπορικοί βομβαρδισμοί. Με Διοικητή των γερμανικών δυνάμεων το στρατηγό Μίλερ, το πρωί της 12ης Νοεμβρίου αρχίζουν οι εχθρικές αποβάσεις.
Οι Γερμανοί σημειώνουν επιτυχίες παρά την αντίσταση που αντιμετωπίζουν. Η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο για τους αμυνόμενους με την ρίξη αλεξιπτωτιστών.
Στις 13 Νοεμβρίου καταλαμβάνουν την πυροβολαρχία στο Πιτύκι, ενώ στις 15 καταλαμβάνουν το Ενετικό φρούριο της Λέρου. Το απόγευμα της 16ης Νοεμβρίου ένας Άγγλος αξιωματικός μεταφέρει τη διαταγή να διακοπεί κάθε πολεμική δραστηριότητα, γιατί η αγγλική διοίκηση περικυκλώθηκε, νικήθηκε και παραδόθηκε.
Οι Γερμανοί εκτελούν μερικούς Ιταλούς αξιωματικούς και αρχίζουν να συλλαμβάνουν Άγγλους και Ιταλούς αιχμαλώτους. Η μάχη της Λέρου είχε τελειώσει…
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
- Η μάχη κράτησε 52 μέρες.
- Η Λέρος στις 15 Νοεμβρίου του 1943 έφτασε να έχει στο έδαφος της 25.479 ανθρώπους!
- Ιταλούς 8.000, Άγγλους περίπου 3.800, Λεριούς 10.979 και Γερμανούς περίπου 2.500.
- Οι Άγγλοι είχαν περίπου 250 νεκρούς, 3.200 αιχμαλώτους και 250 διαφυγόντες.
- Οι Ιταλοί είχαν περίπου 400 νεκρούς- 12 αξιωματικοί εκτελέστηκαν-5.351 αιχμαλώτους και περίπου 2.000 διαφυγόντες.
- Οι Λεριοί είχαν 15 νεκρούς, 164 αγνοούμενους και το ελληνικό Ναυτικό 71 νεκρούς.
- Οι Γερμανοί είχαν 520 νεκρούς.
Μεταπολεμική Περίοδος
Μετά την συνθηκολόγηση των Γερμανών η Λέρος θα παραμείνει για ένα διάστημα υπό βρετανική διοίκηση.
Στις 31 Δεκεμβρίου 1947 σε επίσημη τελετή στον Πλάτανο η αγγλική σημαία θα αντικατασταθεί από την ελληνική.
Στις 7 Μαρτίου 1948 θα εορτασθεί η ενσωμάτωση του νησιού στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια των Μεταπολεμικών χρόνων, οι ελληνικές κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν πολλά από τα κτήρια του νησιού για διάφορους λόγους.
Το 1949, σε τμήμα των εγκαταλελειμμένων ιταλικών στρατώνων, ιδρύονται οι λεγόμενες «βασιλικές τεχνικές σχολές», που ήταν κέντρο εθνικής διαπαιδαγώγησης νεαρών ανταρτών και παιδιών που, για ποικίλους λόγους, βρέθηκαν μέσα στον εμφύλιο πόλεμο, χωρίς οικογένεια. Εκτός από την εκμάθηση κάποιας τέχνης για μελλοντική επαγγελματική απασχόληση, γινόταν κυρίως προσπάθεια ιδεολογικής και πολιτικής προσαρμογής στο όνομα του τότε επίσημου δόγματος, που ήταν ο αντικομουνισμός.
Περίπου 16.000 νέοι πέρασαν από τις σχολές αυτές της Λέρου, ζώντας σε συνθήκες πειθαρχημένης διαβίωσης, ενώ 200 περίπου άτομα από τον ντόπιο πληθυσμό εργάζονταν σαν εκπαιδευτές στις διάφορες τέχνες και για τη συντήρηση των σχολών.
Η λειτουργία τους κράτησε, με φθίνουσα πορεία, μέχρι το Δεκέμβριο του 1964 όπου αποφοίτησαν και οι τελευταίοι μαθητές. Με το από 18-3-1957 Βασιλικό Διάταγμα, ιδρύεται στην Λέρο η «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» σε κτίρια της Ιταλικής Ναυτικής Βάσης, στην τοποθεσία «Γωνιά» του Λακκιού.
Στη συνέχεια, λόγω αυξημένης προσέλευσης ασθενών θα χρησιμοποιηθούν και τα κτίρια της πρώην Ιταλικής Αεροπορικής Βάσης στην περιοχή Λέπιδα, όπου μέχρι τότε στεγάζονταν οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές (15-6-1964).
Στην πρόσφατη ιστορία της Λέρου εντάσσεται η χρησιμοποίηση του νησιού από τη στρατιωτική χούντα (1967-74) ως τόπου κράτησης πολιτικών κρατουμένων, σε δύο στρατόπεδα , στο Λακκί και στο Παρθένι.
«…Αλικαρνασσός, Παρθένι, Ωροπός, Κορυδαλλός»… Ποιόν έλληνα δεν πληγώνει ο γνωστός στίχος;
Η επιλογή του νησιού για τη δημιουργία κρατικού ψυχιατρείου (1957) έγινε με κριτήριο τις ιταλικές κτιριακές εγκαταστάσεις, προκειμένου να αποσυμφορηθούν άλλα ελληνικά ψυχιατρεία, γεγονός που οδήγησε στην μακρόχρονη εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τη λειτουργία του Κρατικού Θεραπευτηρίου Λέρου.
